Soguk Olum

Kis insanin aklina lapa lapa yagan kari, evden seyredilen beyaz kar tanelerini, sicacik bir kahve iciminin ertesinde kar topu oynamayi getirse de, tercih edilmeyen sekilde disarida olunca, donarak bir sekilde olume mahkum bile olabiliyor insan. Gecen hafta ortalarinda hava ne kadar da cok soguk ve biz tir tir buzusmusken icimizde, kotu bir haber okuduk pek de tanidik olmayan birisine ait.

CNET'in editorlerinden 35 yasindaki James Kim, ailesi ile birlikte tatile cikar esi, yaninda 4 yasinda ve 7 aylik kizlariyla birlikte. Portland, OR'daki evlerinden San Francisco'ya dogru yola cikip yanlislikla baska yola sapinca kara gomulurler ve mahsur kalirlar. O gunlerde de Bati Amerika bolgesini buyuk bir kar firtinasi vurmustu. Uzun sure arabalarinin icinde kalirlar, ara ara arabanin icinde isinirlar, benzin bitince icerdeki dergileri, yedek lastigi, sonra diger 4 lastigi, etraftaki agac dallarini yakip isinirlar. Uzun sure ses soluk duyulmayinca etraftan, 7 gunun sonunda James, en yakin yerlesimin 4 mil (~6km) uzakta olacagini dusunup yola cikar. Halbuki en yakin yer 15mil (~22km) uzaktadir. Bu arada ise geri donmesi beklenen Kim ailesi hakkinda polise "kayip" ilani verilir ve daha da ses cikmayinca ailesi tarafindan bir helikopter kiralanip o bolge aranir. Kayiptan 9 gun sonra 4 Aralik'ta James'in esi ve cocuklari arabada bulunur, 2 gun sonra da James Kim'in cesedi bulunur soguktan donmus (hypothermia) vaziyette.

Ben dusunemiyorum o halde arabada 9 gun boyunca bir bebek ve kucuk cocukla yasamayi. Ne yersin, nerede su bulursun, temel ihtiyaclarini nasil karsilarsin... Umutsuzluk ve endise ile gecirilen her dakika insana nasil da uzun gelir kimbilir?

Iste bu haberin uzerine bir belgesel seyrettim Discovery'de sogukta ayakta kalmakla ilgili. Gene gercek bir yasam oykusu ve kara saplanip yolda mahsur kalmaya iliskindi. Diyor ki survivor uzmani, once kendinize bir barinak edinin, sizin kuru ve sicak olmaniza (sicak degilse de ortam soguklugundan koruyan) imkan veren. Insan vucudu susuz 3 gune kadar idare edebilirmis. Vucudu dehidrasyondan koruyacak ve vucut sicakligini cok dusurmeden suyu yavas yavas icin, mumkunse ilik su. Mutlaka ates yakmaya calisin. Etraftaki vahsi hayvanlardan korunmak, sicak kalmak icin araba lastikleri, etraftaki agaclar hep ates malzemesi. Ve yiyecek bulmaya calisin. Gerci insan birkac hafta yemeksiz durabilirmis ama 1 haftadan sonra vucudun gucsuzluguyle beynin karar verme mekanizmalari iyice zayifliyormus.

Bu ulke yanlis ve bilmediginiz bir yola saptiginizda zaman zaman tehlikeli olabilecek kadar buyuk bir ulke. Bugunlerde soguk ve kis bana sadece Kim ailesinin dramini hatirlatiyor. Geride kalanlar icinse ne buyuk bir aci ve travma...

Olumun yuzu soguk derler ya, sogukla gelen olum daha da soguk...

Yemek-Kalori-Yag

Sabah ise gelirken radyoda dinledim. NY sehrinde artik restaurant menulerinde, yemeklerin kalori degerleri de yanina yazilacakmis. Derken NY Times'da bu konunun aslinda, yemeklerden trans fat'in cikarilmasinin bir sonucu oldugunu okudum.

Yiyecek sektorunde buyuk degisiklikler getirecege benzeyen bu uygulamayi ben destekliyorum. Hatta devaminda , porsiyonlari kucultmelerini, sekerin icindeki o seker tadini veren neyse onu azaltmalarini (evet bu ulkede seker daha tatli cunku), neredeyse hic yok denecek kadar az olan tuzlu urunleri arttirmalarini da oneriyorum. Yillar once Newsweek'te bir karsilastirma vardi. McDonald's'in Ingiltere ve Amerika'daki menulerinde yer alan ayni urunun yaklasik 1/3 oraninda Ingiltere'de daha kucuk oldugu yonunde.

Bu trans fat'ler zararli doymamis yaglar diye cevriliyor. Hidrojene olmus sivi yaglar, margarinler, tereyagi, ic ve kuyruk yaglarinda ve bunlardan yapilan gidalarda bulunuyor. Wiki uzun uzun bu kapsama giren yaglari anlatmis. Ozellikle kolesterol ve koroner kalp hastaliklarini arttiran bir unsur olarak bu doymamis yaglar, diyetten ilk cikarilmasi gereken yiyecekler.

Kalori yazilim isleminin Mart 2007'de uygulamaya girmesi, Temmuzda da tum lokantalarda uygulanmasi gerekiyormus. 1 Temmuz 2008'de de trans yaglarin yemeklerden kaldirilmasi gerekiyormus. 2003'de Danimarka, 2004'de Kanada bu uygulmayi gerceklestirmisler. AB ve Ingiltere'de calismalar devam ediyormus.

Kapali alanlarda sigara yasagi, trans yag yasagi derken, bakalim sirada ne var NY'da?

Adaptasyon

Her yurtdisinda yasayan kisiye sorulan en klasik sorulardandir: "Donmeyi dusunuyor musunuz, ne zaman doneceksiniz? ". Ben de TR tatilinden NY'a dondugumden beridir dusunur oldum bir yerde yasamanin uyumunu, adaptasyon kriterlerini cunku bir zamanlar bir yerde mi duydum, ben mi uydurdum bilmiyorum ama aklimda soyle birsey kalmis. Mutlu olmak istiyorsan Tanzaya'daysan Tanzanyali gibi yasayacaksin, Amerika'daysan Amerikali gibi yasayacaksin. Eh haliyle, yasaminin diyelim 25 yilini TR'de gecirip, Sezen Aksu sarkilariyla buyuyup, aksam ustu simit ve cay keyfiyle aile, akraba, es-dost arasinda bir hayat surmusseniz yabanci bir ulkeye yerlesince adapte olmak bazilari icin kolay olmayabilir. Simdi tamamen kendi gozlem ve tecrubelerime gore, Amerika'daki beyaz cogunluk kulturunden yola cikip bir liste hazirladim.

1. Yolda hem yuruyup hem kahve icmek size cok normal geliyorsa
2. Kahvenizi istediginiz gibi olmasi icin cekinmeden uzun uzun talimat verebiliyorsaniz (extra creamy, extra foamy, no sugar, tall please...)
3. Iste, evde, ofiste yaninizda her daim kocaman bir sisede suyunuz varsa
4. Kredi karti faturalarinda odemeniz gereken rakamlar lojik olarak sadece size 0-9 arasi sayilardan olusmus bir kombinasyon gibi geliyorsa
5. Ilk cocugunuz dogduktan sonra bir SUV almissaniz
6. Cocuklarinizla sinemaya, alisverise, spora, kitapciya, velhasil kalabalik yerlere gitmekten cekimiyorsaniz
7. Ve cocuklariniz mizmizlik yapip yerlere yatmiyorsa
8. Kolaniza extra buz istiyorsaniz
9. Menuden istediginiz yemek gelsin diye garsona; maydonuzu sandvicin arasina koymayin, Amerikan peynir, Swiss olsun, mayonezi horseraddish'le degistirip, karidesleri de soyle kebap usulu pisirin diyebiliyorsaniz
10. Is yerinde mudurunuzle konusurken ciklet cigneyip, ayaklarinizi da masaya koyabiliyorsaniz
11. Beyzbol yavas yavas size anlamli gelmeye basliyorsa
12. Yeni yayin donemini heyecanla bekliyor ve Grey's Anatomy baysa da izlemeye devam ediyorsaniz
13. Bir sinema buddy'niz, bir golf arkadasiniz, bir de poker grubunuz varsa
14. Evinizde tamirci icin ihtiyac duydugunuz herseyi kendiniz halledebiliyorsaniz
15. Ve her isin kendi alet-edavatina sahipseniz, hatta mektuplarinizi bile mektup aciciyla aciyorsaniz
16. Kesinlikle saglik sorunlarindan bahsetmiyorsaniz
17. Metroda, sokakta, sinemada goz temasindan kaciniyorsaniz
18. Pazartesi sabahlari is arkadaslariniza "Hafta sonun nasil gecti" demeyi aliskanlik haline getirmisseniz
19. Is yerinde tanimasaniz da yanindan gectiginiz insanlara "Hey, how you doing?" diyorsaniz
20. El kol hareketlerini azaltip, kimsenin omzuna bile dokunmaz hale geliyorsaniz
21. "Ah" unlemi artik "ouch" olmussa gunluk dilinizde
22. Iklim size her daim sicak gelip, kis ortasinda klima neden calismiyor diye sikayet ediyorsaniz
23. Sukran gununde hindi, 4 temmuzda barbeku yapiyorsaniz
24. Bankadan kredi alimindan, is toplantilarinizi telefonda yapmaya kadar her isinizi bilgisayar ve telefonla halledebiliyorsaniz
25. Kasa kuyrugunda saatlerce beklemekten iciniz kurdesen olmuyorsa
26. Gene kasada fiyati yanlis taranan bir urun icin arkanizda bekleyen onlarca kisiye aldirmadan onu duzelttirebiliyorsaniz
27. Alisveriste, kasada, ATM kuyrugunda yanina yarim mt'den fazla yaklastiginiz kisilerden hemen ozur dileyip, biraz yer icin musaade istiyorsaniz
28. Sabah dus alip yari islak saclarla disari cikiyorsaniz
29. Yasadiginiz her yer size kucuk ve kalabalik gelip, en sonunda kus ucmaz kervan gecmez bir sokakta yasamaya basliyorsaniz
30. Hafta sonunda illa NY Times aliyorsaniz
31. Thomas Friedman bugun neler yazmis diye gazeteye goz atiyorsaniz
32. Gene de dunya haberlerinden habersiz olup hatta NY'u basan tahtakurusu surusunu Turk gazetelerinden ogreniyorsaniz :)
33. Her konuda planli programli olup gelecek yilin 4 temmuz tatilinde ne yapacaginizi biliyorsaniz
34. (Kadinlar icin) Sezaryanla dogum yapmayi bir basarisizlik olarak goruyorsaniz
35. (Kadinlar icin) Saclarinizi duzlestirip, her hafta manikur yaptiriyorsaniz.
36. Ve buranin vazgecilmez bir proseduru olan ofiste dis beyazligi yaptiriyorsaniz

Amerika'ya uyum saglamissinizdir... Daha da unuttuklarim vardir mutlaka.